غار اسرارآميز چهار طبقه

غار کرفتو باستاني ترين غار کشورمان است که بخش هايي از آن دست کن است
 

750 متر طول دارد و بخش هايي از آن هنوز ناشناخته است. از روي آثار و اشياي تاريخي به دست آمده از آن، قدمتش را به دوران سوم زمين شناسي نسبت مي دهند. اتاق هاي تودرتويي که در اين غار چهار طبقه ساخته شده، همگي دست کن هستند و به وسيله راهروهايي به هم متصلند. درباره غار کرفتو صحبت مي کنيم؛ غار تاريخي و بي نظيري که تا به امروز شرق شناسان متعددي مثل دمرگان، راولينسون، کرپورتر، استين، خانيکف و فون گال از آن بازديد کرده و درباره شگفتي هايش نوشته اند.
براي ديدن غار زيباي کرفتو بايد به 77 کيلومتري شمال شهر ديواندره در سنندج برويد. غار «دست کن» کرفتو در ميان غارهاي دست کن دنيا به خاطر نوع معماري خاصي که دارد، شهرتي جهاني دارد. با اينکه دهانه غار تا حدي تخريب شده است؛ اما به راحتي مي توانيد در اتاق هاي در و پنجره دار 2 در 5/ 2 متري آن، قدم بزنيد و از تماشاي معماري عجيب و غريبش لذت ببريد. جنس اين غار از آهک نرم و طبيعي است. همين نرمي آهک باعث شده تا مردمي که قرن ها پيش در اين غار زندگي مي کردند، به راحتي با ابزارهاي ابتدايي که در اختيار داشتند، ديوار و سقف غار را بکنند و جلو بروند. اگر از بيرون غار به آن نگاه کنيد، غار کرفتو را به شکل مستطيلي با اضلاع نامنظم و برآمده اي مي بينيد که روي آن حفره هاي سياه رنگي ديده مي شود. اين حفره هاي مربع شکل همان اتاق هاي آهکي هستند که در غار ساخته شده اند. نورگير خوبي هم دارند. ساکنان سابق کرفتو، با ساختن اين پنجره ها يک تير و دونشان زده اند؛ چون با اين کار هم از تماشاي ارتفاعات لذت مي بردند و هم هواي تازه وارد اتاق هايشان مي شد.

معماري پيشرفته
 

صابر وفايي، کارشناس ارشد ميراث فرهنگي کردستان درباره معماري خاص غار کرفتو توضيح مي دهد: « در بحث معماري و نوع ساخت در اين غار، ما دو نوع معماري داريم؛ يکي به شکل معماري فضاي باز که معمار از فضاي باز و گسترده براي ساخت بنا استفاده مي کند، مثل تخت جمشيد و پاسارگارد که خب فضا باز است و معمار به راحتي در آن ساخت و ساز کرده. اما در معماري دست کن يا صخره کن، ماجرا به اين شکل نيست؛ چون فضاي محدود و کمي براي ساخت و ساز وجود دارد. معماران آن روزگار از همين فضاي محدودي که در اختيار داشتند؛ براي ساختن اتاق، راهرو، دهليز و دالان ها استفاده کرده اند. به اين ترتيب که معمار از يک نقطه محدود شروع مي کرد تا بتواند اتاقي درست کند. البته استفاده از معماري دست کن منحصر به چيزهايي که گفتيم نمي شود و معماران از معماري دست کن در سينه کش کوه ها و ساخت گورها استفاده مي کردند.»

نقوش برجسته
 

ديدني ترين و جذاب ترين قسمت اين غار چهار طبقه، طبقه سوم آن است.
اين نقش برجسته ها و کنده کاري ها نشان مي دهد که ساکنان اين اتاق ها، حجاران ماهر و هنرمندي بوده اند؛ «از نظر تاريخي، قدمت غار کرفتو به دوران ايلخانان بر مي گردد. اما مساله اينجاست که ما در کنار نقش برجسته ها و کنده کاري هايي که در نتيجه گمانه زني هايمان به دست آورديم، با نقوشي مواجه شديم که قدمتشان به دوره پيش از تاريخ انسان غار نشين هم بر مي گردد. متاسفانه کنار اين نقوش، ما نقش برجسته اي با طرح هاي چوپاني يا بدل مي بينيم که کنار نقوش ديگر قرار گرفته و همين موضوع، تعيين قدمت را با مشکل مواجه کرده است.»

کتيبه يوناني
 

از نقش و نگارهاي روي ديوار غار کرفتو که بگذريم، به کتيبه اي بر مي خوريم که در طبقه سوم غار خودنمايي مي کند. گويا زماني که سپاه عظيم يوناني ها به کشورهاي مختلف لشکر کشي کرده بودند، در مسير بازگشت به کشورشان، ايران را هم از يادگاري هاي خودشان بي نصيب نگذاشتند و در مدت کوتاهي که در اين غار زندگي کرده اند، کتيبه اي ساختند و بر سر در ورودي يکي از اتاق هاي طبقه سوم نصب کرده و به يادگار گذاشتند: «اين کتيبه يوناني به الهه هراکلس منتسب است. هراکلس، يک الهه نيمه انسان، نيمه خدا و در واقع يک قهرمان اسطوره اي است که پس از طي مراحل دوازده گانه به مرحله خدايي رسيده. درست مثل رستم خودمان که هفت خوان را طي کرده است. روي اين کتيبه نوشته: اين خانه هراکلس است، هر کس در آن وارد شود، در امان است. البته يک عده هم گفته اند که جمله روي کتيبه اين معني را مي دهد: اينجا خانه هراکلس است و هيچ پليدي اي در آن راه نيابد.» وجود همين کتيبه باعث شد کارشناسان و باستان شناسان به اين نتيجه برسند که احتمالا سلوکيان، که جانشينان بعد از اسکندر مقدوني محسوب مي شوند، غار کرفتو را موقتاً به عنوان زيستگاهشان انتخاب کرده بودند تا بعد از تجديد قوا، به کشورشان برگردند.

عشق نافرجام
 

در خصوص اين غار دست کن، باستان شناسان و شرق شناسان مانند راولينسون، کرپورتر خانيکف و فول گال تحقيق هاي زيادي انجام داده اند. اما بوميان منطقه هم روايت هاي زيادي در مورد آن نقل مي کنند. يکي از روايت ها که مردم منطقه سينه به سينه درباره کرفتو نقل کرده اند، در مورد پسري است که از غار کرفتو به عنوان دژ دفاعي اش استفاده کرده. طبق داستان هاي گفته شده، اين پسر عاشق دختري مي شود. دختر و پسر دلباخته يکديگر بودند. اما از بد روزگار حاکم وقت هم عاشق همان دختر مي شود و دخترک را به زور به عقد خود در مي آورد. همين مساله باعث مي شود تا پسرک ناکام کينه حاکم را در دل بپروراند و تصميم بگيرد با او مبارزه کند؛ به همين خاطر به غار کرفتو مي رود و مبارزاتش را عليه حاکم زورگو از آنجا شروع مي کند.

دريچه هاي مرگبار
 

با اينکه به راحتي مي توانيد در غار کرفتو قدم بزنيد و مجبور نيستيد مثل بعضي از غارهاي ديگر از تجهيزات غارنوردي استفاده کنيد؛ اما بخش هايي هم در آنجا هست که نمي توانيد واردش بشويد؛ «مثل راهروهاي طبيعي اي که بايد به شکل سينه خيز واردشان بشويد. غير از اين راهروها، حتي دريچه هايي هم وجود دارند که هم تنگ هستند و هم خيلي خطرناک. بنابراين عاقلانه نيست که گردشگري بخواهد وارد آن شود. گفته مي شود از حدود 70 سال به اين طرف اين بخش ها ريزشي نداشته اند؛ به همين دليل هر آن ممکن است فرو بريزند.» حالا اگر گردشگري محض کنجکاوي وارد اين بخش ها شود، ممکن است آهک ها سست شوند و ريزش کنند، براي همين اگر سري به اين غار زديد، هرگز فکر وارد شدن به بخش هاي کاوش نشده غار را نکنيد.
منبع:نشريه همشهري سرنخ شماره 97